COĞRAFİ BÖLGELER-4

Doğu Akdeniz
Akdeniz bölgesinin doğusunda yer alan Antakya, tarihi zenginliklerin yanısıra çevresindeki tabiat güzellikleri ile de büyük bir turistik değer taşır. M.Ö. 307'de Büyük ıskender'in generallerinden Antigonus tara fından kurulan kent, Roma ve Bizans dönemlerinde önemli bir ticaret, bilim ve inanç merkezi olmuştur. Hıristiyanlığın yayılmasında önemli rol oynayan yörede, bu dine inananlara tarihte ilk kez "Hıristiyan" denilmiştir. Şehrin doğusunda ilk Hıristiyanların ayin düzenledikleri Aziz Peter Kaya Kilisesi bulunur. Mozaik Müzesi'nde, Antakya çevresinden derlenen harikulade güzellikte ve dünyaca ünlü mozaikler sergilenmektedir. Önceleri kilise olan HabibNeccar Camii ise Sultan Baybars tarafından camiye çevrilmiştir. Kentin en büyük camii olan bu yapı 17. yüzyılda restore edilerek bugünkü görünümünü almıştır. Kentin doğu tepelerinde yer alan, Romalılar tarafından inşa edilmiş Antakya Kalesi de çeşitli restorasyonlar geçirmiştir.
Antakya'nın en büyük ilçesi olan ıskenderun büyük bir sanayi ve ticaret limanıdır. Türkiye'nin en geniş ve uzun sahil gezinti bulvarı ıskenderun'da bulunur. Palmiyelerle çevrili şeritte çeşitli parklar, kafeler ve restoranlar yer alır. Kentin 34 km güneyinde bulunan Uluçınar (Arsuz) plajlarıyla tanınan bir tatil beldesidir. İskenderun'un güneydoğu sundaki Soğukoluk ise yazın serinlenebilecek bir yayladır. Çam ormanlarıyla kaplı yaylanın denizden yüksekliği 850 metredir.
Zengin bir tarih beldesi olan Kahramanmaraş ilinin çevresi yemyeşil ormanlarla kaplıdır. Kahramanmaraş geleneklerinin sürdürüldüğü tarihi evler restore edilerek veya korunarak yaşatılmaya çalışılmaktadır. Kentte bakırcılık, pirinççilik, tahta ve sedef oymacılığı gibi el sanatları çok gelişmiştir. Bunun yanısıra altın ve gümüşten yapılan süs eşyaları ve takıları da ünlüdür. Dibek'te dövülerek yapılan Maraş dondurması tüm Türkiye'de sevilir. Sanayii hızla ilerleyen Kahramanmaraş ili, tarihi eser bakımından da zengindir.
İç Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin merkezinde bulunan ıç Anadolu Bölgesi, 151.000 km2lik yüzölçümüyle Türkiye topraklarının yaklaşık %19'unu kaplar. Bölge Doğu Anadolu'dan sonra Türkiye'nin ikinci büyük bölgesidir. Nevşehir, Aksaray, Kırıkkale ve Kırşehir illeri bütünüyle bölge içinde kalır. Diğer illerin bazı toprakları ise Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerine taşar.
İç Anadolu'da, tarım ve hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır. Türkiye tahıl üretiminin yaklaşık üçte biri bu bölgeye aittir. Tahıl türlerinden en fazla buğday üretilir. Buğday üretimi bakımından Konya ilk sırada yer alır. İkinci sırada ise Ankara gelir. Bölgede genellikle makarna, bulgur ve irmik yapımına elverişli sert buğday yetiştirilir. Baklagillerden en çok fasulye ve nohut, az miktarda da mer cimek ekilir. Türkiye'nin patetes üretiminin üçte biri yine bu bölgede gerçekleşir. Sanayi bitkilerinden ise en fazla şekerpancarı üretilmektedir. Bağcılık ve meyvecilik bakımından Konya, Ankara, Niğde, Nevşehir ve Kayseri illeri önemlidir.
İç Anadolu'da daha çok orta ve küçük sanayi tesisleri bulunmaktadır. Halıcılık Kayseri, Sivas ve Konya yörelerinde yoğunlaşmıştır. Bölgenin başlıca sanayi kuruluşları Ankara, Eskişehir, Kayseri, Sivas, Konya, Kırıkkale ve Çorum gibi merkezlerde toplanmıştır.
Başkent Ankara
Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın kalbi olan başkent Ankara, modern bir şekilde planlanmış ve kısa sürede gelişmiştir. Ankara'nın tarihi ile ilgili araştırmalarda, kent çevresinde Hitit ve Frig buluntularına rastlanmış, ancak kent içinde herhangi bir yerleşim yeri ortaya çıkartılamamıştır. Bilinen tarihiyle Ankara ilk defa Keltler tarafından kurulmuştur. M.Ö. 3. yüzyılda Avrupa'dan gelen, Balkanlar ve Boğazlar üzerinden İç Anadolu'ya kadar uzanan Keltler, burada tarihte bilinen ilk başkentleri Ankara olan Galatya Devleti'ni kurmuşlardır. Kent daha sonraları Roma, Bizans, Selçuk ve Osmanlı dönemlerini yaşayarak bugünkü konumuna gelmiştir.
Ankara'nın en görsel yapısı ****** için yaptırılmış olan Anıtkabir'dir. Rasattepe üzerindeki anıtın yapımına 1944 yılında başlanmış, 1953 yılında tamamlanmıştır. Aynı yıl ******, Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrinden büyük bir törenle ebedi istirahatgahı Anıtkabir'e nakledilmiştir.
Ankara'ya hakim bir tepenin üzerinde yükselen Ankara Kalesi ilk defa Keltler tarafından M.Ö. 3. yüzyılda yapıl mıştır. İç ve dış kale olmak üzere iki bölümden oluşan kalenin duvarları Ankara taşındandır. Çeşitli devirlerde restorasyon geçiren kaleye, bugünkü görünümünü Selçuklular kazandırmışlardır. Kalenin yanında, Türkiye'nin en zengin müzelerinden biri olan Anadolu Medeniyetleri Müzesi bulunur. Müzede Anadolu medeniyetlerine ait eserler, Yontma Taş Devri'nden (M.Ö. 50.000) başlayarak, Roma Devri'ne (M.S. 2. yüzyıl) kadar periyodlar halinde sergilenir.
Ulus'ta bulunan Augustus Mabedi M.S. 2. yüzyılda yapılmıştır. Mabedin duvarlarında Roma İmparatoru Augustus'un gerçekleştirmiş olduğu icraatların yazılı dökü mü yer almaktadır. Roma Hamamı, tiyatro ve Julianus Sütunu kentteki diğer Roma dönemi eserleridir.
Ankara camileri arasında 13. yüzyılda yaptırılan ve turkuaz rengindeki mihrap çinileri ile ünlü Aslanhane Camii, 15. yüzyılda yaptırılan Kütahya çinileri ile bezeli Hacı Bayram Camii, 19671987 yılları arasında yaptırılan ve Ankara'nın en büyük camii olan Kocatepe Camii görülmeye değer güzelliktedir. Kent, anıtlarıyla da ünlüdür. Bunlar arasında en görsel olanları, Ulus'taki Cumhuriyet Anıtı, Yenişehir'deki Zafer Anıtı ve Sıhhiye meydanında bulunan Hatti Anıtı'dır. Hatti Anıtı, bu topraklarda M.Ö. 3000 ve 2000 yılları arasında yaşamış, Anadolu'nun bilinen ilk yerli toplumu olan Hatti'leri sembolize etmektedir.
Sivas
Uluslararası ticaret yolları üzerinde bulunan Sivas, tarihi ve turistik değerler bakımından da oldukça zengin bir ildir. 12. yüzyıldan Ulu Cami, 13 yüzyıldan Çifte Minare, Şifaiye, Buruciye ve Gök Medrese, 14. yüzyıldan Güdük Minare, 16. yüzyıldan Sait Paşa Camii, Taşhan ve Kurşunlu Hamamı ilin tarihi zenginliğini gözler önüne seren eserlerden bazılarıdır. Ünü ülke sınırlarını aşan Sivas halı ve kilimleri ise renk ve desenlerinin orjinalliği, kalitesinin üstünlüğü ve eşsiz işçiliği ile tanınmıştır. Çanta, heybe, kemer, çorap, kaşkol gibi örme ve dokuma işleri de ilin önde gelen el sanatları arasındadır. Gümüş süs eşyaları, kemikten yapılan tarak ve bıçaklar, Sivas el sanatlarının eşsiz örneklerindendir.
Sivas'ın Kangal ilçesi yakınında, dünyaca tanınan Balıklı Çermik Kaplıcası bulunur. 35 derece harareti olan termal suyu, boyları 210 cm olan balıklarla beraber kaynağından çıkar. Balıklar, kronik sivilce, yara, egzama ve sedefli cilt hastalarına yaklaşıp, hastaya ızdırap çektirmeden yaraları temizler ve iyi ederler. Özellikle sedef hastalığının dünyadaki en önemli tedavi merkezlerinden birisi burasıdır. 21 günde tam olarak iyileşmek mümkündür.
Karadeniz Bölgesi
Karadeniz Bölgesi, yaklaşık 141.000 km2lik yüzölçü müyle ülke yüzeyinin %18'ini kaplar. Adını ve özelliklerini komşu olduğu denizden alan Karadeniz Bölgesi, doğuda Gürcistan sınırı ile batıda Adapazarı Ovası'nın doğu kenarı arasında uzanır. Artvin, Rize, Trabzon, Gümüşhane, Bayburt, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Sinop, Kasta monu, Zonguldak, Bartın ve Bolu illeri bütünüyle bölge sınırları içinde kalırken, ıç Anadolu Bölgesi sınırları içinde bulunan Artova ilçesi dışında Tokat ilinin tamamına yakın kesimi de yine Karadeniz Bölgesi'ne girer. Çorum ilinin yarısı ıç Anadolu'da, diğer yarısı da Karadeniz Bölgesi'ndedir. Coğrafi özellikler bakımından bölge doğu, orta ve batı olmak üzere üç bölüme ayrılır.
Karadeniz halkının büyük çoğunluğu geçimini topraktan sağlar. Bölge tarımının en önemli özelliği, diğer bölgelerdeki başlıca tahıl türü olan buğdayın yerini bu bölgenin kıyı kesimlerinde mısırın almasıdır. Nitekim Türkiye'nin mısır üretiminin üçte birinden fazlası Karadeniz Bölgesi'nde gerçekleştirilir. Kıyı dağlarının gerisindeki ovalarda ise daha çok buğday ekilir. Bölgede arpa da önemli bir tahıl ürünüdür. Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları ile Gökırmak vadisinin Boyabat kesimi ve Devrez Vadisi'nin Tosya kesi minde pirinç yetiştirilir. Baklagiller üretiminde ilk sırayı fasulye, sanayi bitkilerinde ise şekerpancarı alır. Bölgede yetiştirilen diğer ürünler arasında patates, soğan, ayçiçeği ve kendir yer alır. Türkiye'de yanlızca Doğu Karadeniz'de yetişen çay ise bölgenin en önemli ürünlerindendir
Batı Karadeniz
Bolu; yüksek dağları, gür ormanları, mavi gölleri ve bol akarsuları ile şirin bir Batı Karadeniz şehridir. Kentin sulak toprakları, geniş otlakları ve gür ormanları bu üç alanda tarla tarımının, hayvancılığın ve ormancılığın gelişmesini sağlamıştır. Bolu çevresi flora yönünden de zengindir. Türkiye'deki mevcut 7000 adet bitki türünün yarıdan fazlası burada yetişmektedir.
Bolu'nun 32 km güneybatısında bulunan Abant Gölü, denizden 1325 metre yüksekliğindedir. Başlıbaşına bir turizm merkezi olan Abant, yazın gölünün temiz suyu ve ormanlarının çam kokulu havası ile onbinlerce kişiyi çekerken, kışın da güzel bir kayak merkezi haline gelir. 1978 kışında açılan Kartalkaya Kayak Merkezi Bolu'ya ayrı bir canlılık getirmiştir. Kentin güneyinde bulunan ve Osmanlı döneminden bu yana kullanılan Karacasu Kaplıcaları şifalı sularıyla ünlüdür. Bolu'un güneybatısındaki Mudurnu ve Göynük, Türk kültür tarihinin önemli merkezleri arasındadır. Osmanlı döneminin en güzel eserlerinden biri olan Akşemsettin Türbesi Göynük'te bulunmaktadır. Göynük, Türk mimarisinin eşsiz örnekleri olan evleriyle de görülmeye değerdir. Bolu çevresinin en güzel camilerinden olan Yıldırım Beyazıt Camii Mudurnu'da bulunur. ıç süslemeleri çok değerlidir. Yine Mudurnu'da Yıldırım Hamamı'nın halvetlerinin üzerinde bulunan ışık deliklerinin taş oyma nakışları birer şaheserdir. Bolu'nun Mengen ilçesi yemekleriyle ve yetiştirdiği ünlü aşçılarıyla ülke genelinde tanınır. Burada bir aşçılık okulu bulunmakta ve her yıl Aşçılar Festivali düzenlenmektedir.
Türkiye'nin Kömür Havzası
Zonguldak, Türki ye'nin maden kömürü merkezidir. Kentte ekonomik hayat madencilik ve sanayiye dayanır. Aynı zamanda bir liman kenti olan Zonguldak'ın çevresi doğal güzellikler ile çevrilidir. Kentin doğusunda yer alan Kopuz ve Uzunkum, plajlarından dolayı tercih edilen tatil beldeleridir. Kentin güneydoğusunda bulunan Devrek ise birbirinden güzel işlemeli bastonlarıyla tanınır. Zonguldak'ın batısında yer alan Ereğli bir sanayi limanıdır. Demir ve çelik fabrika larının bulunduğu Ereğli, çileği ile de ünlüdür. Ereğli'nin doğusunda mitolojiye göre Herkül'ün içinde Kerberos Köpeği'ni öldürdüğü Cehennemağzı Mağarası yer almaktadır.
Zonguldak'ın doğusunda yer alan Bartın, eski ahşap evleri ve doğal güzellikleri ile tanınan bir Batı Karadeniz kentidir. Bartın çayında yapılacak bir tekne turu, çevrenin güzelliklerini gözler önüne serer. Çilekleri ile ünlü olan ilde her yıl Çilek Festivali düzenlenir. Kentin güneyinde sanayi kenti Karabük ve tarihi evleriyle bir açık hava müzesini andıran Safranbolu yer alır. Türk mimarisinin özgün eserlerini günümüze kadar yaşatan Safranbolu, adını çevrede yetiştirilen safran bitkisinden almıştır. Mimari eserler genelikle 17. yüzyıldandır. Cinci Hoca Hamamı ve Hanı, İzzet Paşa Camii ve Kütüphanesi, Köprülü Camii, Arasta ve özellikle ahşap evler ilgi çeken yerlerin başında gelir.
Orta Karadeniz
Orta Karadeniz bölümünde yer alan Amasya ilinin tarihi Hititlere kadar uzanır. Özellikle Osmanlılar zamanında büyük önem kazanan kent, 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı şehzadelerinin ve pek çok ilim adamının yetiştiği Anadolu'nun beş büyük kültür merkezinden biri haline gelmiş ve Avrupalı turistler tarafından "Anadolu'nun Oxford'u" olarak nitelenmiştir. II. Murat ve Yavuz Sultan Selim burada doğmuşlardır. Amasya Türk Kurtuluş Savaşı tarihinde de önemli bir yere sahiptir. 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basan Mustafa Kemal, 12 Haziran 1919'da Amasya'ya gelmiştir. Kentte Kurtuluş Savaşı'nın planları hazırlanmış, Erzurum ve Sivas Kongreleri'nin toplanmasına karar verilmiş ve 22 Haziran 1919'da yayımlanan "Amasya Genelgesi" ile milletin istiklalini yine milletin azim ve kararının kurtaracağı ilan edilDoğu Karadeniz
Samsun, Doğu Karadeniz'in önemli bir limanıdır. Doğal güzelliklerin yanısıra bir sanayi şehri olması ile de ün yapmıştır. Samsun, ******'ün Kurtuluş Savaşı'nı başlatmak üzere Anadolu topraklarına ilk ayak bastığı yer olarak tarihe geçmiştir. 19 Mayıs 1919 sabahı Samsun'da doğan güneş, bugünkü Türkiye'nin müjdecisi olmuştur. ******'ün şaha kalkmış atı üzerindeki anıtı, kentin en görsel anıtıdır. ****** Müzesi ve Kütüphanesi, Milli Mücadele'yi gözler önüne sermektedir. Hacı Hatun, Pazar ve Yalı Camileri, Osmanlı döneminin başlıca mimari eserleridir. Samsun'un batısında bulunan Bafra, önemli bir tütün merkezidir. Aynı zamanda havyarı ve kaplıcaları ile de tanınır. Bafra'nın kuzeydoğusunda bulunan ıkiztepe, erken bronz devrinden kalma önemli bir arkeolojik kazı merkezidir.

Doğu Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin en büyük coğrafi bölgesi Doğu Anadolu'dur. Yaklaşık 163.000 km2lik yüzölçümüyle ülkenin %21'ini kaplar. Karadeniz, İç Anadolu, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile komşudur. Ayrıca Gürcistan, Ermenistan, Nahcivan, İran ve Irak'la da sınırı vardır.
Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en yüksek ve engebeli bölgesidir. Ortalama yükseklik 2000 m dolayındadır. Bölgede Türkiye'nin en yüksek dorukları yer alır; Ağrı Dağı 5137 m, Cilo Dağı'ndaki Reşko zirvesi 4135 m ve Süphan Dağı 4058 metredir. Yüksek ve dağlık oluşu, dağ sıraları ile denizden ayrılmış bulunması, Doğu Anadolu'da yıllık ortalama sıcaklığın düşük olmasına ve kışların sert geçmesine yol açar. Bölge kar yağışlı ve yerin karla örtülü olduğu gün sayısı bakımından diğer bölgelerden farklıdır. Kars ve Erzurum'da yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı yaklaşık 90 gündür.
Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki ekonomik etkinliklerin başında hayvancılık ve tarım gelir. Bölgede otlakların fazla yer tutması hayvan varlığını artırmış ve hayvansal ürünler üretimine ağırlık verilmiştir. Nitekim bölgenin hayvansal ürünler üretimi, Türkiye'deki toplam üretimin dörtte biri kadardır. Doğu Anadolu'nun kuzeydoğu kesimindeki KarsArdahan yöresinde iyi cins sığır yetiştirilmektedir.
Doğu Anadolu'da tarıma elverişli alanlar sınırlıdır. Bölge topraklarının ancak onda biri ekilebilir niteliktedir. Ekili alanların %90'dan fazlası tahıla ayrılmıştır. Tahıl türleri arasında buğday birinci, arpa ikinci sıradadır. Buna karşılık sanayi bitkileri ekimi pek yaygın değildir. Ekilen başlıca sanayi bitkileri arasında pamuk, tütün ve şekerpancarı yer alır. Şekerpancarı ekimine, bölgede şeker fabrikalarının yapımından sonra başlanmıştır.
Doğu Anadolu'nun Kalesi
Erzurum, Palandöken Dağları'nın deniz seviyesinden 1950 m. yükseklikteki eteklerinde kurulmuş Doğu Anadolu'nun en büyük il merkezidir. Doğu Anadolu'nun kalesi olarak bilinen Erzurum, Ankara ve Trabzon ile Tahran arasındaki önemli bir ticari kavşak ve transit yolu üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca gerek havayolu, gerekse demiryolu ile ülkenin her tarafıyla bağlantı halindedir. Erzurum aynı zamanda Doğu Anadolu'nun kültür merkezidir. Kentte bulunan ****** Üniversitesi, Türkiye'nin en iyi yükseköğretim kurumlarından biridir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yaklaşık 75.000 km2lik yüzölçümüyle Türkiye'nin toplam %9.7'sini kaplar. Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerine komşudur. Ayrıca Suriye ve Irak ile sınırı vardır. Diğer coğrafi bölgelerde olduğu gibi, bölge sınırları il sınırlarıyla üstüste gelmez. Çok küçük bazı kesimleri dışında Şanlıurfa ve Mardin illeri tümüyle bölge içinde kalır. Diğer illerin bazı bölümleri ise Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yer almaktadır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, kara iklimi koşullarıyla Akdeniz iklim koşullarının etkisi altındadır. Uzun süren yazlar çok sıcak ve oldukça kurak geçer. Kışlar soğuk ve yağışlıdır. Son yıllarda Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında bölgeye yapılan baraj gölleri sayesinde yöre ikliminde bazı değişiklikler yaşanmaktadır. Yaz aylarında hava kuraklığı oranında azalmalar olmuş ve yağışlar artmıştır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, tarım ekonomisi bakımından daha çok İç Anadolu Bölgesi'ne benzer. Akdeniz iklimine benzerliği nedeniyle bitkisel ürünlerde çeşitlenmenin görüldüğü Gaziantep yöresi dışında, tarım alanlarının büyük bölümü tahıl ekimine ayrılmıştır. Tahıl çeşitleri arasında buğday birinci sırayı alır ve payı Türkiye üretiminin onda birini geçer. Tahıllar arasında arpa ikinci, mercimek üçüncü sıradadır. Türkiye mercimek üretiminin %50'den fazlası Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne aittir. Pirinç ekimi, başta Diyarbakır ili olmak üzere sulama olanağı bulunan kesimlerde dağınık olarak sürdürülmektedir. Bölgenin kaderini değiştiren GAP kapsamında bazı ovalarda sulu tarıma geçilmiş ve sanayi bitkileri ekimine hız verilmiştir. Nitekim pamuk üretiminde bölge ovalarında, özellikle Şanlıurfa'nın güneyinden Suriye sınırına doğru genişleyen Harran Ovası'nda büyük bir patlama yaşanmaktadır. Yörenin en kaliteli pamuğu burada yetişmektedir. Sanayi bitkileri arasında önemli bir yeri olan tütün ise Adıyaman, Siirt ve Diyarbakır yöresinde ekilmekte ve bu illerde "Şark Tipi" denilen değerli bir tütün türü yetiştirilmektedir. Gaziantep yöresinde üzümün yanısıra zeytin ve antepfıstığı da önemli ürünlerdendir. Adıyaman ve Siirt yörelerinde de antepfıstığı yetiştirilir. Özellikle Siirt'in iri taneli antepfıstığı çok lezzetlidir.

Bölgenin en önemli yeraltı zenginliği petroldür. Raman, Garzan ve Kahta çevresinde üretilen ham petrolün bir bölümü, bölgenin en önemli sanayi kuruluşlarından olan Batman Rafinerisi'nde arıtılır. Bir bölümü de boru hatlarıyla Akdeniz bölgesindeki dolum tesislerine taşınarak tankerlerle diğer bölgelere nakledilir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sanayi yönünden en önemli ili Gaziantep'tir. Tekstil, makina ve gıda sanayii oldukça gelişmiştir. Sanayisi gelişmekte olan Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa'da ise çimento, gıda, madeni eşya ve tarım aletleri gibi sanayi kolları ağırlıktadır.


Ulu Cami, kentin en eski ve büyük camiidir. Önceleri Aziz Thomas Kilisesi olan yapı daha sonraları camiye çevrilmiştir. Kentte bulunan birbirinden güzel diğer camiler arasında yer alan Safa Camii, 1532 yılında yapılmış olan bir Akkoyunlu eseridir. eşitli motifler ve çinilerle süslenmiş olan caminin minaresi çok zariftir. İnşa sırasında harcının içine güzel kokulu bitkilerin konduğu minare, yağışlı havalarda çevreye hoş bir koku vermektedir. Kentte bulunan Meryem Ana Kilisesi ise M.S. 3. yüzyıldan kalma eski bir kilisedir. Zaman içinde onarım gören kilisenin mihrabı Bizans döneminden kalmadır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen çevreden derlenmiş eserlerin sayısı 10.000'i aşar. Cumhuriyet döneminin ünlü şairlerinden Cahit Sıtkı Tarancı ve Büyük Türk düşünürü Ziya Gökalp'in doğdukları evler de müze haline getirilmiştir. Diyarbakır'ın folk sanatı çok zengindir. Karacadağ eteklerinde dokunan kilim, heybe, çorap ve keçelerde işlenen motifler ve renkler göz alıcıdır. Davul ve zurna eşliğinde oynanan Delilo, Halay, açan ve epik halk dansları ilgi çekicidir. Kentte ayrıca kuyumculuk, bakırcılık ve ipekçilik de gelişmiştir. Kentin asıl sembolü ise ağırlıkları 75 kiloya varan karpuzlarıdır.

Tarih Hazinesi
Mardin, 12. ve 13. yüzyıl Türk mimarisinin doğaya uyum sağlamış rnekleriyle dolu bir müze şehirdir. Jeolojik devirlerde aktif olan ancak daha sonra katılaşmış petrol kütlelerinin güney teraslarında kurulmuş olan tarihi kentten Mezopotamya Ovası'nın kuşbakışı görünümü çok etkileyicidir. Kentin evlerinin dış cepheleri adeta bir mücevher gibi işlenmiştir. Midyat ilçesi, zellikle birbirinden güzel tarihi evleri ve gümüş işçiliği ile tanınır. "Telkari" denilen geleneksel gümüş işleme sanatı, buradan Türkiye'ye yayılmıştır. Kale, cami ve köprüleriyle ünlü kentteki Mardin Kalesi (M.S. 10. yüzyıl), Ulu Cami (12. yüzyıl), Latifiye Camii (14. yüzyıl) ve Kasımiye Medresesi (15.yüzyıl) görülmeye değer güzelliktedir. Kent çevresinde ilgi çeken yerler arasında Deyrülzaferan Manastırı bulunur. Süryanilerin dini merkezi olan manastırın 1600 yıllık bir geçmişi vardır. Manastırda Süryani patriklerinin mezarları bulunur. Süryani bilginlerinin yetiştiği ve eski çağlarda zengin kütüphanesi ile ünlü olan bir diğer manastır ise ormanlarla kaplı bir tepenin üzerinde kurulmuş olan Deyrülumur Manastırı'dır.
Kara Altın Yatağı.
Batman, Türkiye'nin petrol çıkarılan ve işlenen nemli bir kentidir. Batman çevresinde bulunan en nemli tarihi merkez Hasankeyf'tir. 12. yüzyılda Artukoğulları'nın başkenti olan Hasankeyf, birbirinden güzel yapılarla donatılmıştır. Kale, Dicle Nehri üzerindeki büyük köprü kalıntıları, Ulu Cami ve Zeynel Bey Kümbeti ilçenin en önemli tarihi zenginlikleridir. Batman çayı üzerinde bulunan 12. yüzyıldan kalma Malabadi Köprüsü; Türkiye, Ortadoğu ve Balkanlar'ın en büyük kemerli köprüsüdür.
Siirt
Bölgenin en nemli tarım ve hayvancılık merkezlerinden olan Siirt, GAP'la birlikte giderek büyüyen modern bir şehir halini almıştır. Tarihi çok eskilere dayanan kentin en görsel yapısı Ulu Cami'dir. 13. yüzyılda yapılmış olan caminin minberi, ahşap oyma sanatının en güzel örneklerinden biridir. Minber bugün Ankara Etnografya Müzesi'nde bulunmaktadır. Caminin firuze çinilerle süslü minaresi de ilgi çekicidir.